از دیدگاه امام(ع)، احقاق حق و عدالت با گذشت زمان، کهنه و مشمول مرور زمان نمى‏شود و باید آنها را استیفاء نمود؛ همچنان که راجع به قطایع عثمان، یعنى اراضى‏اى که متعلق به عامه مسلمین است و عثمان آنها را در تیول اشخاص قرار داده بود، فرمود:
«به خدا قسم زمینهایى که متعلّق به عامه مسلمین است و عثمان به این و آن داده پس خواهم گرفت هر چند آنها را مهر زنانشان قرار داده باشند یا با آنها کنیزکانى خریده باشند. »
على علیه‏السلام حکومت و زعامت را به عنوان یک پست و مقام دنیوى که اشباع‏کننده حس جاه‏طلبى بشر است و به عنوان هدف و آرمان زندگى سخت تحقیر مى‏کند و آن را پشیزى نمى‏شمارد، آن را مانند سایر مظاهر مادى دنیا، از روده خوکى که در دست انسان خوره‏دارى باشد بى‏مقدارتر مى‏شمارد، اما همین حکومت و زعامت را در مسیر اصلى و واقعیش یعنى به عنوان وسیله‏اى براى اجراى عدالت و احقاق حق و خدمت به اجتماع فوق‏العاده مقدس مى‏شمارد و مانع دست یافتن حریف و رقیب فرصت‏طلب و استفاده‏جو مى‏گردد، و از شمشیر زدن براى حفظ و نگهداریش از دستبرد چپاولگران دریغ نمى‏ورزد.
ابن‏عباس در دوران خلافت على(ع) بر آن حضرت وارد شد، در حالى که با دست خودش کفش کهنه خویش را پینه مى‏زد، از ابن‏عباس پرسید قیمت این کفش چقدر است؟ ابن‏عباس گفت هیچ، امام فرمود:
«ارزش همین کفش کهنه در نظر من از حکومت و امارت بر شما بیشتر است، مگر آنکه به وسیله آن عدالتى را اجرا کنم، حقى را به صاحب حقى برسانم، یا باطلى را از میان بردارم.» البته حقوق مردم با تکالیف آنها ملازمت دارد و تنها خداى متعال از ملازمه حق و تکلیف مستثنى است. امام(ع) با اشاره به این مطلب، عدل الهى را هم به تصویر مى‏کشد:
«اگر ممکن بود که براى فردى حقى اعتبار گردد و تکلیفى در برابر آن حق به عهده او نیاید، این مخصوص خداوند سبحان بود نه آفریدگانش، زیرا خداست که بر بندگانش قدرت تکوینى داشته و در آنچه بر آفرینش مقدر فرموده به عدالت رفتار کرده است (بنابراین، کسى را بر او حقى نیست) ولى در عین حال خداوند حق خودش بر بندگان را اطاعت فرمانش مى‏داند و در برابر این اطاعت (که وظیفه فطرى و وجدانى مخلوق است) نیز پاداشى که همان ثواب مضاعف است، قرار داده و این خود لطف و عنایت دیگرى است که بزرگوارى خداوند اقتضاى آن و بیشتر از آن را دارد و این حقى است که خداوند اختیاراً بر خودش، براى بندگان واجب ساخته و این حق خارج از ملازمه حق و تکلیف11آثار عدالت در جامعه انسانی 

در نهج البلاغه بارها و بارها روى مسأله عدالت و انصاف تکیه شده و اصولا امیر مؤمنان علی (ع)  یکى از بزرگترین بنیانگذاران عدل در جامعه بشرى است و به گفته نویسنده معروف مسیحى(جرج جرداق)، او بانگ عدالت انسانیّت است که از حلقوم تاریخ برخاسته و به همین دلیل نام کتابش را «الامام علىّ صوت العدالة الانسانیّة» نامیده است.

در روایات اسلامى-  هماهنگ با سخنان علی (ع)   در نهج البلاغه -  تعبیرات جالبى در این زمینه دیده مى‏شود.

در سخنى از امام سجاد على بن الحسین (ع) مى‏خوانیم: «العدل احلى من الماء یصیبه الظّمآن، عدالت شیرین‏تر از آب براى تشنه‏کامان است (همان گونه که حیات تشنه‏کامان در آب است، حیات جامعه انسانیت در عدالت است)».

 در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) مى‏خوانیم: «العدل احلى من الشّهد و الین من الزّبد و اطیب ریحا من المسک، عدل شیرین‏تر از عسل، نرم‏تر از کره، خوشبوتر از مشک است». در حدیث دیگرى از امام امیر المؤمنین (ع) مى‏خوانیم: «العدل اساس به قوام العالم، عدل شالوده‏اى است که قوام جهان بر آن بنا شده است» و در تعبیر زیبا و پر معناى دیگرى از همان حضرت آمده است: «ما عمّرت البلدان بمثل العدل، شهرها و کشورها آباد نمى‏شوند مگر به عدالت».

 است.»